Exotische planten: een verrijking of de ondergang van bestuivers

Ruim 1500 inheemse planten kleuren al eeuwenlang het Nederlandse landschap en vervullen vaak een belangrijke ecologische rol. Zo zijn veel insecten, waaronder de meeste bestuivers, afhankelijk van inheemse planten voor hun voedsel of voortplanting. Maar door intensief landgebruik en klimaatverandering wordt een deel van de inheemse planten inmiddels met uitsterven bedreigd.

-Gaya ten Kate

Tegelijkertijd zien we de afgelopen twintig jaar een flinke stijging in het aantal exotische planten in Nederland, zoals citroenmelisse of hyacinten. Exotische planten komen aanwaaien uit verschillende delen van de wereld of reizen (on)bedoeld mee op schepen, auto’s en vliegtuigen. Sommigen maken vervolgens hun intrede in de Nederlandse natuur, maar dat gaat niet altijd zonder slag of stoot. In deze blog beschrijven we daarom alles wat je wilt weten over exoten: wat zijn deze planten, zijn ze schadelijk voor de inheemse natuur, en hoe reageren bestuivers eigenlijk op deze nieuwkomers?

Exoten

De term ‘exotische planten’ duidt op alle planten die hun oorsprong in het buitenland vinden. In principe is de verspreiding van exotische planten een eeuwenoud concept wat men onmogelijk kan voorkomen. Zo is een groot deel van de planten die wij als inheems beschouwen vroeg of laat ook geëmigreerd uit andere delen van de wereld. Toch is deze migratie de afgelopen twintig jaar enorm toegenomen, met name als gevolg van de internationale plantenhandel en klimaatverandering. Door het opwarmende klimaat lukt het plotseling veel planten uit het Middellandse Zeegebied, zoals rozemarijn en lavendel, om zich in ons niet-zo-koude kikkerlandje te vestigen.

De balans tussen inheemse en exotische planten

Exotische planten kunnen een flinke impact hebben op hun omgeving. Voorbeelden van planten die hun omgeving volledig overnemen, zoals de Japanse Duizendknoop, zijn natuurlijk alles behalve positief. Maar exotische planten worden soms onterecht gelijkgesteld aan invasieve planten. Invasieve planten zijn exoten die zo goed zijn aangepast aan het Nederlandse klimaat, dat ze in staat zijn om in korte tijd hun omgeving te domineren, vaak ten koste van een aantal inheemse soorten. In werkelijkheid zorgt slechts 5% van de exoten voor dit soort problemen. De overige 95% is in staat om in harmonie te leven met de inheemse planten.

Exotische planten voor bijen

Een paar maanden geleden laaide een discussie op over de gevaren van exotische planten in Nederland. De grote vraag was, in hoeverre zijn exotische bijenzaden daadwerkelijk helpend voor bestuivers? Er werd gezegd dat, hoewel goed bedoeld, het inzaaien van land met exotische zaden meer slecht dan goed doet voor veel bestuivers. Hoe zit dit?

Veel wilde bijen zijn gespecialiseerd in de bestuiving van inheemse planten. Tegelijkertijd zijn deze planten sterk afhankelijk van die bijen voor hun voortplanting. De eeuwenlange samenwerking tussen de specialistische bij en de inheemse plant is tot in de puntjes verfijnd, waardoor de bestuiving zo efficiënt mogelijk verloopt. Misschien raad je al wat er gebeurt wanneer een van deze twee soorten verdwijnt of in de problemen komt. Juist, de ondergang van de wilde bij en de inheemse plant gaat in veel gevallen hand in hand.

Toch kunnen wilde bijen ook baat hebben bij de nieuwkomers. Want met de komst van exotische planten wordt de biodiversiteit in een ecosysteem uitgebreid, waardoor bestuivers in principe meer gevarieerd voedsel ter beschikking hebben. Hoewel in eerste instantie soms wordt gedacht dat de meeste bijen en vlinders onvoldoende in staat zijn om deze onbekende planten te bestuiven, blijkt een deel van de bestuivers hier weinig moeite mee hebben. Zelfs specialistische bijen, die over het algemeen kwetsbaarder zijn voor veranderingen in hun omgeving dan hun generalistische soortgenoten, lijken regelmatig in staat een exoot te kunnen bestuiven, zo blijkt uit dit wetenschappelijk onderzoek.

Dit geldt helaas niet voor iedere wilde bij. In zijn boek “Planten van hier” beschrijft Henny Ketelaar het voorbeeld van twee wilde klokjesbijen die lijden onder de achteruitgang van het aantal klokjes soorten in Nederland. Waar de gewone klokjeszandbij inmiddels is verdwenen uit Nederland, was de klokjesdikpoot in staat om zich aan te passen aan exotische klokjes soorten, met als gevolg dat deze bij een vrij stabiele trend vertoont. Het is dus vrij soort-afhankelijk hoe een bij op exotische planten reageert.

Conclusie

Het blijft een lastige discussie, de introductie van exotische planten in Nederland. Hoewel het veel onzekerheid en mogelijk een aantal gevaren met zich meebrengt, kunnen exotische planten wel degelijk een positieve werking hebben op een ecosysteem. Toch is het goed om voorzichtig te blijven en niet roekeloos elke exotische plant in ons land te introduceren. We willen toch voorkomen dat één plant een ecosysteem volledig overneemt en andere soorten geen kans geeft te overleven. In dit geval neem je daarom misschien liever het zekere voor het onzekere, en is het goed om je bewust te zijn van de mogelijke impact van een exotische plant op zijn omgeving. Maar zijn exotische planten de ondergang van bestuivers? Dat gelukkig niet.